David Swensen – Kiến trúc sư của mô hình đầu tư đại học hiện đại

Năm 1985, một người đàn ông 31 tuổi rời bỏ Phố Wall, nơi mọi giấc mơ tài chính đều được đo bằng lợi nhuận.

Ông chấp nhận mức lương giảm đến 80% để quay về Yale – ngôi trường nơi ông từng học Tiến sĩ, và giờ đang cần người quản lý quỹ hiến tặng trị giá chỉ hơn 1 tỷ đô la.

Người đàn ông đó là David Swensen, người sau này được mệnh danh là “kiến trúc sư của mô hình đầu tư đại học hiện đại”, và là người đã biến 1 tỷ đô la thành hơn 42 tỷ đô la trong ba thập kỷ tiếp theo.

Từ căn nhà nhỏ đến phòng đầu tư của Đại học Yale

Swensen sinh ra ở River Falls, một thị trấn nhỏ thuộc bang Wisconsin, trong một gia đình học giả giản dị– những người tin rằng tri thức và nhân cách quan trọng hơn tiền bạc.

Sáu anh em sống trong một ngôi nhà chỉ có hai phòng ngủ và một phòng tắm, nhưng trong không gian khiêm tốn ấy, Swensen học được bài học suốt đời:

Từ nhỏ, ông đã khác biệt. Swensen thích hỏi “tại sao”, thích tranh luận, và luôn muốn hiểu sâu gốc rễ của vấn đề.

Ban đầu, ông theo học ngành Hóa, nhưng rồi bị cuốn hút bởi Kinh tế – bởi cách mà những con số nhỏ bé có thể phản chiếu hành vi con người và cả vận mệnh của quốc gia.

Tại Đại học Wisconsin, ông gây ấn tượng mạnh mẽ với các giáo sư, rồi được nhận vào chương trình Tiến sĩ Kinh tế của Đại học Yale – nơi ông học dưới sự hướng dẫn của hai huyền thoại kinh tế học: James Tobin (giải Nobel Kinh tế) và William Brainard.

Đề tài nghiên cứu của ông – định giá trái phiếu phức tạp – tưởng khô khan nhưng là nền tảng cho khả năng nhìn thấy rủi ro ẩn trong những con số tưởng như an toàn sau này.

Sau khi lấy bằng Ph.D., Swensen làm việc tại IMF, rồi chuyển sang Salomon Brothers và Lehman Brothers – trung tâm quyền lực của Phố Wall.

Ở đó, ông nhanh chóng chứng tỏ bản lĩnh khi đồng phát minh ra công cụ tài chính mới mẻ lúc bấy giờ: currency swap (hoán đổi tiền tệ). Đó là tấm vé để ông bước vào hàng ngũ những bộ óc tài chính sáng tạo nhất thời đại.

Thế nhưng, giữa hào nhoáng và tiền bạc, ông thấy điều gì đó sai. Phố Wall chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, tôn vinh tốc độ hơn giá trị. Swensen cảm thấy lạc lõng giữa cuộc đua kim tiền. Ông muốn đầu tư cho thứ gì đó lâu dài, đạo đức và ý nghĩa hơn.

Cách mạng hóa đầu tư ứng dụng học thuật

Khi Yale mời ông về năm 1985, nhiều người ngạc nhiên. Một nhà tài chính đang thăng tiến tại Phố Wall lại chọn công việc “chán ngắt” trong môi trường học thuật, với mức lương thấp hơn cả một nhân viên môi giới trung bình. Nhưng với Swensen, đây là cuộc thử nghiệm vĩ đại.

Ông nhận quản lý quỹ hiến tặng của Yale – 1 tỷ USD, một con số nhỏ bé so với các quỹ đầu tư lớn, nhưng có tiềm năng khổng lồ.

Ông đặt ra suy nghĩ táo bạo: Tại sao phải giới hạn trong cổ phiếu và trái phiếu, khi thế giới có vô vàn loại tài sản khác nhau?

Swensen áp dụng lý thuyết danh mục hiện đại của Markowitz và Tobin, nhưng ông không dừng ở đó. Ông mở rộng khái niệm “đa dạng hóa” – không chỉ về số lượng tài sản, mà về bản chất rủi ro và cách chúng phản ứng với thời gian.

Danh mục đầu tư của ông không chỉ là cổ phiếu và trái phiếu, mà còn bao gồm những thứ mà các quỹ đại học khác thời ấy cho là “điên rồ”:

• Private Equity (vốn tư nhân) – đầu tư vào các công ty chưa niêm yết.
• Venture Capital (vốn mạo hiểm) – ươm mầm cho các công ty khởi nghiệp công nghệ.
• Bất động sản, rừng, dầu khí, và hàng hóa thay thế – những tài sản có giá trị nội tại và ít liên quan đến biến động thị trường cổ phiếu.

Đối với ông,  dạng hóa không phải là có nhiều khoản đầu tư, mà là có những khoản khác nhau thật sự.

Ông hiểu rằng lợi nhuận vượt trội chỉ đến khi dám khác biệt. Nhưng để khác biệt, bạn phải sẵn sàng chấp nhận rủi ro và chịu cô đơn trong suy nghĩ.

Mô hình Yale – Triết lý “Đầu tư cho vĩnh cửu”

Dưới tay Swensen, danh mục của Yale thay đổi triệt để. Từ chỗ 80% là cổ phiếu và trái phiếu, giờ đây chỉ còn khoảng 40%. Phần còn lại chuyển vào các tài sản thay thế – những lĩnh vực khó định giá nhưng giàu tiềm năng.

Swensen không tìm kiếm lợi nhuận ngắn hạn. Ông thiết kế một hệ thống đầu tư cho nhiều thế hệ sinh viên sau này – một quỹ không bao giờ “chết”.

Triết lý của ông dựa trên ba nguyên tắc vàng:

1. Kỷ luật chi tiêu: Không bao giờ tiêu quá lợi nhuận trung bình dài hạn, để quỹ luôn tăng trưởng.
2. Đạo đức và con người: Chỉ hợp tác với các nhà quản lý quỹ trung thực, không bị cám dỗ bởi danh tiếng hay lợi nhuận ảo.
3. Tầm nhìn dài hạn: Đầu tư theo chu kỳ hàng thập kỷ, không bị dao động bởi biến động ngắn.

Kết quả thật phi thường. Trong suốt 35 năm, quỹ Yale đạt lợi nhuận bình quân 13,7% mỗi năm – mức mà hầu hết các quỹ đầu tư thương mại đều mơ ước.

Yale vượt qua mọi cơn bão tài chính – từ khủng hoảng 1987, bong bóng dot-com 2000, đến khủng hoảng toàn cầu 2008 – mà vẫn giữ được đà tăng trưởng ổn định.

Từ đó, Mô hình Yale (Yale Model) ra đời – trở thành chuẩn mực cho hàng trăm quỹ đại học và tổ chức phi lợi nhuận trên khắp thế giới. Harvard, Stanford, Princeton, Oxford… đều học theo triết lý của Swensen: đầu tư dài hạn, đa dạng sâu, và chọn người trước khi chọn tài sản.

Nhà đầu tư của sứ mệnh

Nhưng điều khiến Swensen được tôn kính không chỉ là lợi nhuận. Ông là hình mẫu hiếm hoi của “tài chính có lương tri” – người tin rằng đầu tư phải phục vụ cho mục đích cao hơn tiền bạc.

Với Swensen, quản lý quỹ không phải là công việc, mà là một lời cam kết với tri thức nhân loại.

Nhờ quỹ hiến tặng ấy, hàng nghìn sinh viên có thể học tại Yale dù không đủ điều kiện tài chính. Đối với ông, đầu tư không chỉ cho người giàu, mà cho những người sẽ thay đổi thế giới.

Bên ngoài công việc, Swensen là người giản dị đến mức khó tin. Ông đi làm bằng xe cũ, thích đọc sách hơn dự tiệc, và luôn dành thời gian giảng dạy tại Yale School of Management – truyền lại kinh nghiệm cho thế hệ trẻ.

Khi ông qua đời năm 2021 vì ung thư, ở tuổi 67, giới đầu tư khắp thế giới lặng đi.Người ta không chỉ tiếc một thiên tài, mà là một tấm gương về trí tuệ, đạo đức và lòng kiên định.

Yale Endowment ngày nay đạt hơn 41 tỷ đô la, nhưng di sản lớn nhất của Swensen không nằm trong con số ấy. Nó nằm trong tư duy đầu tư cho vĩnh cửu – cách ông nhìn thế giới như nó vốn có, rồi khiến nó trở nên tốt đẹp hơn.