Thành kiến chứng thực: Cách để “pro” chứng khoán ngay khi mới bắt đầu

Chúa có thật hay không?

Nếu bạn theo đạo thì chắc chắn là có thật, dù người khác đưa ra hàng loạt những bằng chứng Chúa chỉ là ý niệm của con người, bạn vẫn tin là Chúa có thật.

Và nếu bạn tin Chúa chẳng có thật, thì người khác đưa ra bằng chứng Chúa có thật, thì bạn vẫn sẽ cho rằng Chúa chẳng có thật.

Điều đáng nói, khi mà suy nghĩ định hình thì dù có ý kiến phản biện, hay vô số bằng chứng cũng khó có thể lay chuyển bạn. Bạn có thể ừ ừ tiếp nhận, nhưng trong sâu thẳm trong nội tâm bạn khó có thể tiếp nhận được, hoặc phải tiếp nhận từ từ (khá lâu đấy) hoặc biến cố xảy ra với hệ quả, hậu quả rất lớn bạn mới có thể thay đổi được.

Hầu hết chúng ta khi lớn lên đều xác lập niềm tin với cuộc sống này: từ thế giới, chính trị, kinh tế, tiền bạc đến hôn nhân, quan hệ người với người, và nhiều thứ khác nữa. Một khi đã xác lập thì khó thay đổi. Khi bạn tin con người là tốt, thì bạn sẽ phớt lờ những điểm xấu của con người và chú ý đến điểm tốt của họ, khi đó bạn sẽ có niềm tin con người là tốt. Ngược lại, khi bạn nghĩ con người là xấu thì bạn lại lưu tâm đến điểm xấu của con người nhiều hơn.

Bạn để ý xem, khi bạn tin ai thì họ nói dối bạn cũng tin, mà khi bạn không tin ai đó thì họ thề thốt bạn cũng chẳng tin.

Nếu dùng ngôn ngữ khoa học thì hiệu ứng này tên là: Thành kiến chứng thực.

Trái đất hình cầu?

Ai mà chẳng biết vậy.

Sai rồi, dù khoa học tiến bộ tới đâu cũng khó lòng xoay chuyển “Hội Trái đất phẳng” (xem thêm tại đây), thậm chí có cả hội nghiên cứu Trái đất phẳng Quốc tế luôn.

Điều đó để minh chứng, khi niềm tin xác lập, thì tâm lý thực sự rất khó có thể tiếp nhận những ý kiến phản biện, hoặc sẽ rất khó thay đổi.

Nhà kinh tế học đại thụ Keynes cho rằng:

“Trí não của con người hoạt động rất giống cái trứng trong bụng. Khi một tinh trùng xâm nhập vào một quả trứng, trứng sẽ có một cơ chế tự động ngăn cản bất kỳ con tinh trùng nào khác xâm nhập vào nó. Trí não của con người đặc biệt hướng đến kết quả ở dạng tương tự. Và vì thế, con người thường tích lũy phần lớn các kết luận và những thái độ cư xử cố định mà không thường xuyên xem xét lại hoặc thay đổi chúng, ngay cả khi có đầy những bằng chứng hợp lý cho thấy chúng là sai”. Trích từ “Munger, Poor Charlie’s Almanack”.

Trong chứng khoán, nếu ai đó tin nó là cờ bạc, thì dù bạn đưa ra vô vàn những bằng chứng rằng nó không phải cờ bạc thì chỉ tốn công sức.

Nếu ai đó tin giá tăng là do đội lái, tay to, hay do điểm mua đúng, hay do giá thấp hơn giá trị, thì bạn phản biện lại cũng chẳng ích gì đâu.

Vậy nên, nếu tin chứng khoán là bộ môn khoa học thì đối với họ nó sẽ thành khoa học.

Tất nhiên có những yếu tố tác động đến giá tăng, mức độ ảnh hưởng có thể là 70%, 50%, 1%, nhưng khi đã tin điều gì đó thì đa phần sẽ tin (xấp xỉ) 100%. Thậm chí bạn là người chiết trung, dĩ hòa vi quý thì bạn vẫn tin cách của bạn 100%.

Tuy nhiên, có lưu ý nữa là chúng ta sẽ hành động dựa thêm niềm tin đó. Ví dụ bạn tin, chứng khoán là khoa học thì hành xử của bạn theo kiểu khoa học như nghiên cứu, hay đầu tư học hành… còn bạn tin cờ bạc thì bạn đối xử với nó giống cờ bạc: tránh xa, chơi cho vui hoặc thỏa mãn cơn nghiện…

Thú vị thay, Thành kiến chứng thực ảnh hưởng mạnh nhất đến các nhà báo kinh tế, khi cổ phiếu tăng gấp đôi thì đưa ra những lý do giải thích này nọ để hợp thức hóa cho việc giá tăng, nhưng khi nó chưa tăng họ không nhả ra “những lời vàng ngọc” của mình; những khóa dạy làm giàu nhanh chóng, hay đa cấp cũng thể hiện lối thành kiến chứng thực khiến người nghe tin vào điều phi khoa học đó.

Theo Rolf Dobelii, thành kiến chứng thực là nguồn gốc của mọi tư duy sai lầm. Vậy nên, nếu chúng ta hạn chế hoặc tận dụng Thành kiến chứng thực bạn sẽ có cuộc sống hiệu quả hơn.

1. Xem xét lại những niềm tin thân thuộc.

Hãy tập tư duy 2 chiều (hoặc đa chiều) nhằm phản biện lại niềm tin đó, dù cần phải nỗ lực nhiều nhưng là điều cần thiết.

Nhà bác học Charlies Darwin, ghi chép tỉ mỉ lại và ngay lập tức những quan sát trái với lý thuyết của mình, vì não mau quên những bằng chứng phủ định, ông càng tin cái gì thì ông càng tích cực tìm kiếm bằng chứng phủ định nó bấy nhiêu.

2. Hãy cố gắng đúng ngay từ đầu.

Khi não chưa xác lập những niềm tin về cuộc sống và thế giới, thì hãy tận dụng hiệu ứng chú vịt con, đó sẽ là mốc tham chiếu, xác lập điểm khởi đầu niềm tin của bạn. Sửa sai tốn thời gian và tiền bạc hơn là đúng ngay từ đầu, mà thấy sai sửa sớm sẽ tiết kiệm thời gian và tiền bạc nhiều hơn là khi niềm tin đã xác lập.

Vậy ta phải làm như thế nào?

Hãy xây dựng niềm tin dựa trên nền tảng khoa học có tính ứng dụng.

Vì đó là nghiên cứu có đủ độ sâu, đủ độ rộng và đủ độ dài… nên tính chính xác rất cao.

Ví dụ về đọc sách:

Theo nghiên cứu “Những thói quen thành công thường ngày của người giàu” của Tom Corley:

85% số người giàu trung bình một tháng đọc hơn hai quyển sách về giáo dục, nghề nghiệp, hoặc các sách trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ bản thân. Con số này ở người nghèo là 15%.

Trong đó 24% người giàu từng có người chỉ dẫn, và 93% trong số họ, người chỉ dẫn đóng vai trò rất quan trọng trong sự thành công của họ.

Corley kết luận: “Yếu tố người chỉ dẫn chồng chéo với việc đọc sách, đó là lý do những người giàu không có người chỉ dẫn đã tìm đến sách như một công cụ giúp họ đào tạo bản thân”.

Do đó đối với nhà đầu tư, cần hạn chế những thành kiến chứng thực, thông qua phản biện hoặc tìm phản biện từ việc đọc sách (Tải 100 cuốn sách chứng khoán tại đây) – khuyến khích đọc sách có hàm lượng khoa học hay tìm những người hướng dẫn có phương pháp khoa học và tính ứng dụng cao.

• Đọc thêm: Tại sao bạn cần phải có một người hướng dẫn?

Một người hướng dẫn khoa học và thực chiến cao, sẽ phản biện những niềm tin của bạn về chứng khoán, họ cũng xây dựng những niềm tin mới, phương pháp đầu tư khoa học và thực chiến nhằm giúp bạn đạt kết quả tốt.

Người viết: Nguyễn Hữu Ngọ

Đọc thêm:

• Cách định giá cổ phiếu theo P/E
• ROE – Cách hiểu đúng tất tần tật về ROE
• Cách đọc biểu đồ đúng chuẩn cho người mới bắt đầu
• Bí quyết sống còn cho nhà đầu tư nhỏ lẻ
• Nghệ thuật “photoshop não” để làm việc hiệu quả và sống hạnh phúc
• 3 cách để đánh giá bạn đầu tư chứng khoán hiệu quả hay chưa?

Nguyễn Hữu Ngọ
Đào tạo chứng khoán & Tư vấn đầu tư
SĐT – Zalo: 096.774.6668
Chat Messenger: TẠI ĐÂY
Chat Zalo: TẠI ĐÂY